جمعیت جهان از 3 میلیارد نفر در سال 1959 ،به 7/6 میلیارد نفر در سال 2009 رسیده است. با این سرعت رشد، پیش بینی میشود که در سال 2030 ،دو میلیارد انسان گرسنه در جهان خواهند بود.در این شرایط، جهان نیازمند محصولات غذایی با افزایش رشد سالانه 5/2 درصد برای 10 سال آینده خواهد بود. علاوه برآن، از دست رفتن مواد غذایی دغدغهای است که بسیاری از توليدكنندگان را مشغول خود ساخته است. در سال 2007 ،ارزش محصولات غذایی که در اثر خشکسالي از بین رفت، حدود 3 میلیارد دلار بود و برآورد کرده اند که در سال 2025 از هر سه نفر، دو نفر در شرایط خشکی زندگی خواهند کرد. اما با وجود این مشکلات، امروزه بیشتر زمین های کشاورزی به درستی استفاده نمیشوند؛ به طوریکه در روسیه و اوکراین که ناحیه حاصلخیز اروپا هستند؛ تنها 10% زمین ها، بهطور بهینه زراعت میشود . با در نظر گرفتن این شرایط، ذهن بسیاری از پژوهشگران جهان به فناوریهاي نوين و از جمله زيست فناوري معطوف شده است که تولید مواد غذایی را در جهان بهبود بخشند. از سوی دیگر، افزایش سطح توقع عموم برای بهبود کیفیت، طعم و رنگ غذاهای کنونی و اشتیاق آنها برای خرید مواد غذایی جدید؛ زمینه را برای فعالیت در عرصه فناوری غذا فراهم کرده است و فعالیتهای زیستی، بزرگترین نقش را در پیشرفت این فناوری داشته اند.
معرفی زيستفناوري غذايي
زیست فناوری غذایی، شاخهای از زیست فناوری است که به منظور بهبود کیفیت، کمیت، ایمنی مواد غذایی و سهولت فرآیند تولیداستفاده میشود. این فناوري از ده هزار سال پیش، زمانی که بشر اولیه از حیوانات یا گیاهان پربازده و مقاوم به بیماری استفاده میکرد،پایه گذاری شده است. در واقع، آنها با تولید محصولاتی مانند نان،آبجو و نوشيدني هاي الكلي، سرکه، پنیر و ماست، نقش مهمی را در شروع زیست فناوری سنتی داشته اند و اما امروزه با پيدايش روشهای نوین و از جمله مهندسی ژنتیک، این فناوری پیشرفت شایانی داشته است.
طبقه بندی زیستفناوری غذایی
برای بررسی راحتتر و طبقه بندی محصولات؛ فعالیتهای زیست فناوری و از جمله زیست فناوری غذایی را به دو گروه زیست فناوری سنتی و زیست فناوری نوين يا مدرن تقسیم بندی کرده اند.
-زیستفناوری سنتی
این فناوری، از دیرباز در جوامع بشری مورد استفاده بوده است. از محصولاتی مانند نان که از ورآمدن آرد توسط مایه خمیر تولید میشود تا تبدیل شدن انگور به شراب، توليد آبجو از جوانه جو و ذخیره سازی شیر در کیسه های از جنس شکم شتر و تبدیل آن به پنیر؛ مواردی هستند که انسان در طول سالها، پی به راز تولید آن برده است. در طول این آزمون و خطاها، این فناوری پیشرفت کرده تا امروزه که امکان کنترل فرآیندها و تولید محصول موردنظر، به خوبی فراهم شده است. پیشرفت علم، این امکان را فراهم کرده است که این روش قدیمی به روش صنعتی امروزی تغییر یابد و یک فناوری نوین را ایجاد کند. یکی از مهمترین روشهای مورد استفاده در این فناوری، تخمیر است. تخمیر یک تغییر بيوشیمیایی است که طی آن کربوهیدرات به الکل یا اسید تبدیل میشود. مسیرهای شیمیایی مختلفی برای تخمیر وجود دارد و میکروارگانیسمهای گوناگونی قادر به انجام آن هستند. تخمیر یکی از قدیمیترین روشهای تولید مواد غذایی است. تولید سرکه، هشت هزار سال پیش در گرجستان، نقطه ی شروع استفاده ازاین فرآیند است. امروزه محصولات تخمیری مانند پنیر، نان، ماست،زیتون، سرکه و نوشیدنی های الکلی و غیرالکلی استفاده جهانی دارد. این محصوالت فرآوری شده تنوع زیادی دارند، اما متاسفانه در کشور ما به درستی استفاده نمیشوند. محصوالت تخمیری محلی نیز وجود دارد که خواستگاه آنها، کشور خاصی است و در آنجا رواج دارد. البته برخی از این محصولات، مانند كفير، به واسطه فواید بیشمار و طعم خاصشان،امروزه تجارت جهانی یافته اند.
-زیست فناوری نوین
این روش شامل دستکاری ژنها، سلولها و بافت زنده در حالت کنترل شده و هدفمند، برای تغییر در آرایش ژنتیکی موجود زنده و تولید موجود یا محصول و خدمات جدید میباشد. روشهاي مهندسي ژنتيك و ایجاد DNA نوترکیب کشت سلول و بافت، نشانگرهاي مولكولي و جهش زایی، نمونه هايی از روشهایزیست فناوری نوین هستند. محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک و ایجاد DNA نوترکیب را GM و موجود تغییرژنیافته را GMO
میگویند و امروزه، یکی از زمینه های مهم پژوهش در حوزه علوم زیستی است. تولید این قبیل محصولات در گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم ها انجام شده است.
محصوالت غذایی حاصل از زیست فناوری نوین را میتوان بهصورت زیر دسته بندی کرد:
1 .غذاهایی که خود، GMO هستند؛ مثل دانه ذرت
2 .غذاهایی که از GMOs مشتق میشوند؛ مانند تولید پروتئینهای غذایی و یا روغن از دانه سویا تغییرژنیافته
3 .غذاهایی که حاوی مواد افزودنی هستند که به وسیله GMOs تولید میشود.
4 .غذاهایی که در فرآیند تولید آنها، از آنزیمهایی که از GMOs گرفته شده، استفاده میشود.